یادداشت دکتر حاجی یوسفی با عنوان «میز ایده دانشگاه شهید بهشتی»

دکتر امیرمحمد حاجی‌یوسفی، رئیس اداره روابط عمومی و اطلاع رسانی یادداشتی با عنوان «میز ایده دانشگاه شهید بهشتی» منتشر کرده است که در ادامه می خوانید:

​​​​​​​

بسمه تعالی

میز ایده دانشگاه شهید بهشتی

مدتهاست با این سوال روبرو هستم که دانشگاه چیست و دانشگاه شهید بهشتی چه دانشگاهی هست و باید باشد؟ سالها پیش در پژوهشی که در فرصت مطالعاتی در کشور کانادا در باب رشته‌های علوم‌سیاسی و روابط بین‌الملل انجام دادم و بعدا با عنوان آموزش، پژوهش و تولید دانش سیاسی (پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، 1388) منتشر شد به این دغدغه در چارچوب رشته تخصصی خود پرداختم. در آن پژوهش منابع زیادی در باب این که دانشگاه چیست و چه اهداف، ماموریت‌ها و راهبردهایی دارد مطالعه کردم. تعریف یکی از پژوهشگران از دانشگاه به مثابه یک جمع یا اجتماع متشکل از اندیشه‌ورزان (community of scholars) را خیلی می‌پسندم (Palmer, The Courage to Teach, 1888). این پژوهشگر بر این باور است که اگر دانشگاه بخواهد به اهداف و ماموریت‌های خود برسد باید به یک جمع اندیشه‌ورزان تبدیل شود که این هدف فقط و فقط با تعامل بخصوص تعامل میان رشته‌ای حاصل می‌شود. به عبارت دیگر، دانشگاه زمانی می‌تواند به اهداف خود برسد که یک جمع تعاملی متشکل از اندیشه‌ورزان باشد. از دید پالمر می‌توان چهار نوع از این جمع‌های اندیشه‌ورزی را از هم تشخیص داد. نوع اول را اجتماع مبتنی بر مناسبات شخصی-احساسی می‌نامد. این اجتماع که وی آن را اجتماع درمانی (therapeutic) نام می‌نهد مبتنی بر مناسبات شخصی‌ست و آموزش و پژوهش مبتنی بر علایق شخصی تنظیم می‌گردد؛ اجتماع نوع دوم را مدنی می‌نامد. دانشگاه به مثابه یک اجتماع مدنی شامل اعضایی است که دارای اهداف و وظایف مشترک‌اند و باید برای نیل به آن اهداف بکوشند و منابع را در این مسیر به‌کارگیرند. در اجتماع مدنی، مباحثه و گفت و گو یک هنجار است و اعضا برای رسیدن به اهداف به گفت و گو می‌پردازند. جمع نوع سوم اجتماعی بازاری و اقتصادی‌ست که در آن نوع درمانی و مدنی تجمیع می‌شوند. در این مدل دانشگاه به مثابه یک سازمانی در نظر گرفته می‌شود که مشتریانی دارد که باید برای حفظ خود در مقابل آنان پاسخگو باشد. در این نوع اجتماع، دانشجویان و خانواده‌هایشان و البته در مجموع جامعه به مثابه مشتریان در نظر گرفته می‌شوند که دانشگاه موظف است آموزش و پژوهش را بر اساس نیازها و خواسته‌های آنان تنظیم نماید و بر اساس نقدهای آنان خود را اصلاح کند. اما در نوع چهارم دانشگاه به مثابه یک اجتماع مبتنی بر حقیقت در نظر گرفته می‌شود و هدفی جز کشف حقیقت ندارد. دانشگاه مبتنی بر حقیقت صرفا بر اساس قرابت (نوع اول)، مدنیت (نوع دوم) یا پاسخگویی عملگرایانه (نوع سوم) شکل نمی گیرد هرچند هیچ کدام از این‌ها را کنار نمی‌گذارد و نفی هم نمی‌کند بلکه بر این فرض مبتنی می‌شود که هیچ مرجع اقتدارآمیز علمی وجود ندارد و آن چه به عنوان علم ارایه می‌شود در واقع فرضیاتی‌ست که قابل مجادله و بحث و بررسی است. در این نوع اجتماع افراد شامل استادان و دانشجویان در باب هر موضوع علمی به بحث و بررسی می‌پردازند، مشاهدات و تفسیرهای خود در باب موضوعات مورد مطالعه را ارایه می‌نمایند، دیدگاه‌های خود را به اشتراک می‌گذارند و یکدیگر را تکمیل و تصحیح می‌کنند.

از دید من هر یک از این اجتماعات می‌تواند فواید و محاسن خود را داشته باشد. اجتماع درمانی در واقع به بحث بسیار مهم عشق و علاقه در آموزش و پژوهش اشاره می‌کند. اجتماع مدنی اهمیت گفت‌و‌گو را نشان می‌دهد. اجتماع بازاری نشاندهنده ضرورت و اهمیت جایگاه و خواسته‌های مخاطبانی‌ست که مشتریان دانشگاه محسوب می‌شوند و اجتماع مبتنی بر حقیقت نشاندهنده ضرورت آزاداندیشی در مباحث علمی‌ست. هر یک از این اجتماعات می‌توانند با یکدیگر جمع شوند و محاسن هم را داشته باشند و از معایب دوری کنند. عشق و علاقه برای پیشبرد آموزش و پژوهش لازم است اما کافی نیست. گفت و گو در دانشگاه امری ضروری ست اما مسایل علمی را نمی توان با مذاکره حل کرد. مخاطب اهمیت دارد زیرا بدون فراهم‌سازی منابع مالی نمی‌توان دانشگاه داشت. جستجوی حقیقت بسیار ضروری‌ست اما نمی‌توان صرفا بر این اساس و بدون توجه به نیازهای شخصی، مدنی و اقتصادی تاب آوری دانشگاه را تضمین کرد.

دانشگاه در ایران کدام نوع از این اجتماعات است؟ دانشگاه شهید بهشتی چه ماموریتی برای خود در نظر دارد؟ ویژگی شاخص دانشگاه شهید بهشتی کدام است یا کدام باید باشد؟ آیا هدف اصلی دانشگاه شهید بهشتی تولید متخصصانی برای رفع نیازهای جامعه است؟ آیا باید هدف اصلی دانشگاه ما ثروت آفرینی باشد؟ دانشگاه شهید بهشتی تا چه اندازه در مرزهای دانش قرار دارد؟ آیا دانشگاهی که مشکلات جامعه را حل نکند می‌تواند مفید باشد؟ تا چه اندازه دانشگاه باید آموزش و پژوهش خود را منطبق بر نیازها و خواست‌های مشتریان خود سازد؟ و صدها پرسش دیگر که جای طرح آنها در این مقال نیست.

میز ایده دانشگاه شهید بهشتی جایی‌ست که در آن علاقه‌مندان اعم از استاد و کارمند و دانشجو گردهم می‌آیند تا با تبادل نظر به گفت‌و‌شنود در این باب بپردازند. میز ایده دانشگاه شهید بهشتی فضایی را فراهم می‌سازد تا با بحث‌های مستمر و پی‌گیرانه به یک تفاهم جمعی در باب ماهیت دانشگاه و ماموریت ها و وظایف آن برسیم. اداره روابط عمومی و اطلاع‌رسانی با کمال مسرت به اطلاع می‌رساند که چند ماه است این ایده را دنبال کرده و انشاالله بزودی اولین میز برگزار می‌شود. امید است با استقبال خود از جلسات گفت‌و‌شنود مستمر و کارگردانی شده به نتایج عملی مهم برای دانشگاه شهید بهشتی برسیم.