یادداشت دکتر وحید منتی، عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی به مناسبت روز حسابدار

روز حسابدار فرخنده باد

روز حسابدار فرصتی است برای اندیشه دوباره دربارۀ جایگاه حرفه‌ای که ستون‌های پنهان نظم مالی، درستی، شفافیت اقتصادی و اعتماد عمومی را می‌سازد. حرفه‌ای که در چهره‌های گوناگون خود (حسابداری، حسابرسی و حسابرسی داخلی) نه‌تنها بر مهارت فنی، بلکه بر سه اصل بنیادین درستکاری، واقع‌بینی و رفتار حرفه‌ای و آداب حرفه‌ای استوار است. این اصول، روح مشترک تمام نقش‌هایی است که کارشناسان این حرفه در سازمان‌های مختلف و در هراندازه‌ای که باشند و در سراسر جامعه بر عهده دارند.

چه خوش گفت سعدی شیرین‌سخن که: «تونیکی می‌کن و در دجله انداز / که ایزد در بیابانت دهد باز». این بیت، نه توصیه‌ای اخلاقی صرف، بلکه تبلوری از رسالت حرفه ماست؛ یعنی عمل درست، حتی زمانی که چشم‌داشتی به پاداش و دیده شدن نیست. درستکاری، شرط بقای هر حرفه و سرمایه اصلی آن در نگاه جامعه است. هیچ سامانه هوشمند، هیچ استاندارد پیچیده و هیچ ابزار تحلیلی نمی‌تواند نبود درستکاری را جبران کند. حقیقت مالی تنها در سایه صداقت، استقلال رأی و پایبندی به اصول پایدار می‌ماند. نظامی دیگر شاعر بزرگ ایرانی دراین‌باره چنین می‌افزاید:

راستی خویش نهان کس نکرد/ در سخن راست زیان کس نکرد

راستی آور که شوی رستگار/ راستی از تو ظفر از کردگار

واقع‌بینی اصل دوم است. حسابدار و حسابرس، روایتگر واقعیت مالی‌اند، نه سازنده تصویری آرمانی و خوشایند. گزارشگری، داوری (اطمینان بخشی) و ارزیابی باید همچون آیینه‌ای صاف و بی‌تعصب باشد. نظامی در مخزن‌الاسرار (خمسه) به‌درستی هشدار می‌دهد که: «آیینه چو نقش تو بنمود راست / خودشکن آیینه شکستن خطاست». این بیت راهنمای حرفه‌ای است که باید حقیقت را آشکار کند، نه آن‌که آن را مطابق خواسته این‌وآن دگرگون سازد. واقع‌بینی به ما می‌آموزد که ظواهر را نپذیریم، تعارض منافع را مدیریت کنیم و در برابر فشارها، اعتبار حرفه‌ای خود را نگاه‌داریم. ما نباید هیچ‌گاه حزب باد شویم؛ حسابداران باید خاصیت آیینه گونه داشته باشند.

اما هیچ‌یک از این‌ها بدون رفتار و آداب حرفه‌ای معنا نمی‌یابد. ادب در گفتار، متانت در رفتار، دقت در مستندسازی، رعایت رازداری، پذیرش مسئولیت و برخورد منصفانه با همکاران و ذی‌نفعان، همه بخش جدایی‌ناپذیر فرهنگ حرفه‌ای‌اند. رفتار حرفه‌ای همان حلقه‌ای است که دانش تخصصی را به اعتماد اجتماعی پیوند می‌دهد.

افزون بر این، حرفه حسابداری و حسابرسی نقشی فراتر از سازمان دارد: تأمین منافع جامعه. جامعه‌ای که بر مبنای گزارش‌های مالی صحیح تصمیم می‌گیرد، سرمایه‌گذاری می‌کند، برنامه‌ریزی می‌کند و اقتصاد خود را پیش می‌برد. زمانی که حسابداری درست ثبت می‌کند، حسابرسی مستقل درست داوری می‌کند و حسابرسی داخلی درست هشدار می‌دهد، این تنها یک سازمان نیست که بهبود می‌یابد؛ بلکه یک جامعه شفاف‌تر، پاسخگوتر و ایمن‌تر شکل می‌گیرد. این همان نقشی است که حرفه ما را به بخشی از سازوکار عدالت اقتصادی و تخصیص بهینه منابع بدل کرده است.

در جهانی که فناوری با سرعت ساختارهای مالی را دگرگون می‌کند، وظیفه ما تنها حفظ اصول نیست، بلکه تطبیق مستمر با فناوری است. امروز تحلیل داده‌های کلان، هوش مصنوعی، بلاک‌چین، اتوماسیون فرآیندها و پایش هوشمند ریسک، اجزای جدایی‌ناپذیر عملکرد حرفه‌ای‌اند؛ اما فناوری باید در خدمت اخلاق و شفافیت باشد، نه جایگزین آن. حضرت مولانا دراین‌باره چنین می‌فرمایند: «آب کم جو، تشنگی آور به دست / تا بجوشد آبت از بالا و پست»؛ یعنی نخست باید عطش حقیقت زنده باشد تا ابزارهای نوین، در مسیر درست به کار گرفته شوند؛ اما این فناوری‌ها توانمند ساز هستند. چه خوش گفت فردوسی پاکیزه‌سرشت: «توانا بود هر که دانا بود».

ایجاد تغییرات مثبت در سازمان‌ها یکی از جلوه‌های مهم رسالت حسابداران و حسابرسان است. آنان با تحلیل‌های واقعیت محور و اتکاپذیر، تصمیم‌سازی مدیریتی را شکل می‌دهند؛ حسابرسان مستقل با قضاوت واقع‌بینانه، سلامت و انضباط مالی را پاسداری می‌کنند؛ و حسابرسان داخلی با دیدگاه ریسک محور، فرآیندها را اصلاح می‌کنند و فرهنگ پاسخگویی را بهبود می‌بخشند. این سه نقش در کنار هم بنیانی ایجاد می‌کنند که نه‌تنها برای سازمان، بلکه برای کلیت اقتصاد و جامعه، ارزش‌آفرین است.

در این مسیر، نمی‌توان از استادان، پیشگامان و پیشکسوتانی که این حرفه بر شانه‌های آنان ایستاده، یاد نکرد. آنان با تلاش بی‌وقفه، تعهد اخلاقی و آموزش دقیق و مسئولانه، نه‌تنها دانش، بلکه منش حرفه‌ای را به ما آموختند. نسل امروز هرچه دارد از آن است که آنان همانند مادرانمان: «دستم بگرفت و پا بپا برد/تا شیوه راه رفتن آموخت»(ایرج میرزا). یاد استادان پیشین که چراغ این راه را افروختند گرامی و جاودان باد؛ و عمر استادان امروز که همچنان دست رهروان را می‌گیرند و برمی‌کشند، دراز و پرگهر باد. فردوسی پاکزاد می‌فرمایند: «اگر یادگاری کنی در جهان/که نام بزرگی نگردد نهان».

دست‌آخر، حرفه حسابداری، حسابرسی و حسابرسی داخلی، حرفه‌ای است معتبر و قدیمی که اگر بر سه اصل درستکاری، واقع‌بینی و رفتار و آداب حرفه‌ای استوار بماند و در همان‌سان با فناوری و نیازهای جدید جامعه همگام شود، می‌تواند ستون اعتماد و شفافیت اقتصادی کشور باشد. به همین جهت است که حسابداری را یکی از ستون‌های درستی هر کشوری می‌دانند.

باشد که این روز، یادآور عهدی باشد میان ما و جامعه؛ عهدی بر پایبندی به حقیقت، تعهد به منافع عمومی و تلاش برای ساختن اقتصادی سالم‌تر و آینده‌ای روشن‌تر. آری «ادب مرد به از دولت اوست» و به قول حضرت مولانا در پایان ما حسابداران «از خداجوییم توفیق ادب»؛ باشد که رفتار و کردار نیک همواره سرمشقمان باشد.

روز حسابدار فرخنده باد.

وحید منتی (عضو هیئت‌علمی دانشگاه شهید بهشتی، حسابدار رسمی)